Ze neemt ons mee in haar onderzoek. “Als een acute stressreactie positieve gevolgen kan hebben, waarom is stress dan zo’n boeman?”, vraagt Laura zich af?

Daily hassles of dagdagelijks gedoe

Ieder van ons wordt dagelijks geconfronteerd met stressvolle momenten. Denk maar aan die belangrijke presentatie die je moet geven op het werk, de discussie die je had met je partner, en wééral in de file staan. Deze ‘daily hassles’ (dagdagelijks gedoe) zijn een onvermijdelijk, veelvoorkomend, maar schijnbaar verwaarloosbaar deel van ons leven. We weten dat stress een effect heeft op mentale gezondheid, maar kijken hierbij naar chronische stress of stress door extreme gebeurtenissen, zoals het verliezen van een geliefde, als de boosdoener. Toch suggereren steeds meer studies dat hoe we dagelijkse stress ervaren en er mee omgaan, een belangrijke rol speelt in mentaal welzijn over de lange termijn.

De acute stressreactie

Wanneer we in een situatie terechtkomen zoals in bovenstaande voorbeelden, beleven we een zogenaamde acute stressreactie: ons brein en lichaam zetten verschillende systemen in gang die ons in een staat van paraatheid brengen. Zo beleven we een fysiologische stressreactie, beter bekend als de fight-or-flight respons, waardoor onze hartslag en bloeddruk stijgt, beginnen te zweten en onze spieren zich opspannen. Tegelijkertijd krijgen we ook een emotionele stressreactie, waardoor we meer negatieve emoties ervaren zoals frustratie, kwaadheid en angst; ook al voelden we ons ontspannen of enthousiast voor we in de situatie terechtkwamen, deze positieve emoties zijn nu naar de achtergrond gebannen. Vanuit een evolutionair standpunt is de stressreactie zeer nuttig, want de lichamelijke reactie zorgt dat we paraat staan om de situatie aan te pakken, en onze emoties geven motivatie voor de beste oplossing Bijvoorbeeld, angst door een grote bedreiging zorgt dat we vluchten, terwijl woede bij een kleine bedreiging zorgt dat we de confrontatie aangaan en voor onszelf opkomen. Wanneer we van de dreiging ontsnapt zijn of deze hebben geneutraliseerd, herstellen de stresssystemen zich weer. Deze korte cyclus van activatie en herstel herhaalt zich telkens wanneer we iets stressvol tegenkomen, en zou positieve gevolgen hebben voor de fysieke en mentale gezondheid.

Too much of a good thing

Als deze acute stressreactie positieve gevolgen heeft, zoals het boosten van immuniteit en het versterken van het hart, waarom is stress dan zo’n boeman?

Het is belangrijk om te benadrukken dat we het hier hebben over de gevolgen van één enkele acute, kortstondige stressreactie, en het daaropvolgend snel herstel. Stel je echter voor dat je je heel de tijd in stressvolle situaties bevindt, waardoor je nauwelijks hersteld bent van de vorige stressreactie voor je weer in overleefmodus terecht komt. Het is mogelijk dat je buitenproportioneel gestrest raakt, niet door de individuele situaties op zich, maar door de opstapeling. Deze cumulatieve stress kan ervoor zorgen dat je in een constante staat van paraatheid terechtkomt, waarbij je lichaam niet herstelt voor het opnieuw reageert. Deze staat van chronische stress betekent bijvoorbeeld dat je bloeddruk heel de tijd hoog blijft, in plaats van enkel wanneer het nodig is om te reageren op stress, met alle gevolgen van dien.

Lees meer over de rol van stress binnen psychose.

Veranderde reactie

Wie dus veel kleine, alledaagse stressmomenten meemaakt, ontwikkelt een veranderde reactie op stress. Maar het omgekeerde is ook het geval: zo blijkt dat wie iets traumatisch heeft meegemaakt, ook anders reageert op stressvolle situaties. Ik gebruik hier de term veranderd of anders omdat de reactie niet persé heviger is, maar resultaten uit onderzoek elkaar juist tegenspreken. Sommige studies vinden inderdaad dat participanten die chronische stress rapporteren, een trauma hebben meegemaakt, of lijden onder mentale gezondheidsproblemen een meer extreme reactie hebben in stressvolle situaties, zoals een grotere verhoging van hun hartslag en/of intensere negatieve emoties. Andere studies vinden juist dat deze participanten een minder extreme stressreactie hebben dan participanten die minder of geen mentale klachten rapporteren. Onderzoek geeft dus argumenten voor zowel een over- als ondergevoeligheid op stress die gelinkt is aan welzijn en mentale gezondheid. Recentelijk kijken studies ook naar de tweede fase van stress, namelijk het herstel. Hier lijkt de relatie met mentale gezondheid wel in één richting te lopen: participanten met een trauma in hun verleden of huidige klachten hebben meer tijd nodig om te herstellen van een stressreactie (maar niet minder). Opmerkelijk hierbij is dat de relatie tussen reactie en herstel niet rechtlijnig is: wie een intense stressreactie ervaarde, heeft daarom niet meer tijd nodig om te herstellen en vice versa.

Onderzoek naar het spectrum aan stressreactie en -herstel

Deze conflicterende resultaten maakt het moeilijk om duidelijke conclusies te trekken. Vorige studies keken vaak naar aparte puzzelstukjes: enkel fysiologische reactiviteit, of enkel emotionele reactiviteit op stress, en pas recentelijk (fysiologisch en/of emotioneel) herstel na een stressreactie. Een brede aanname die ik als onderzoeker heb, is dat een veranderde/andere ervaring van dagdagelijkse stress verband houdt met mentale gezondheid. Mijn onderzoek richt zich dan ook op het identificeren van stressfenotypen — groepen van mensen die een gelijkaardige stressreactie en -herstel ervaren — en bestuderen of sommige fenotypen meer of minder risico lopen om mentale gezondheidsproblemen te ontwikkelen.

Is een langer herstel altijd kwalijk?

Kan je fysiek nauwelijks stress ervaren, maar tegelijkertijd emotioneel wel? En is het nu over- of ondergevoeligheid dat een risico vormt, of is dit afhankelijk van andere factoren? Als lid van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie zoek ik antwoord op deze en andere vragen, met als doel een overzichtelijk beeld scheppen van het spectrum aan acute stressreacties en hun link met mentale gezondheid.

Meer lezen over onderzoek uitgevoerd door het Centrum voor Contextuele Psychiatrie