Rob Sips is onderzoeker aan het Center for Contextual Psychiatry van de KULeuven. Deze blog is geschreven op basis van zijn kwalitatief onderzoek naar psychose. Daarbij maakt hij ook gebruik van zijn eigen ervaring met psychose en herstel. Herstel is volgens Rob ‘niet iets dat slechts plaatsvindt in het brein of in de therapiekamer, maar dat een fundamenteel herstel van verhoudingen omvat.

 

Herstel van verhoudingen

Eén van de boodschappen die ik in presentaties graag benadruk is het gegeven dat herstel niet iets is dat slechts plaats vindt ‘in het brein’, ‘in het hoofd’ of ‘in de therapiekamer’, maar fundamenteel een herstel van verhoudingen omvat. Zo bekeken kan herstel begrepen worden als een herstel of heropbouw van verhoudingen ten aanzien van de eigen identiteit/het zelf, het lichaam, de Ander en de Wereld. Herstel dient dan bovendien begrepen te worden als een proces dat plaatsvindt ‘in de wereld’ en van onze relatie tot die wereld. Met andere woorden kan herstel betekenen dat mensen opnieuw een plek kunnen vinden in de werkelijkheid, rollen kunnen opnemen en kunnen bouwen aan een toekomst, waarbij die soms helemaal stilgevallen stroom van het leven opnieuw op gang kan komen.

Vermaatschappelijking van de zorg

Wat dat in eerste instantie impliceert, is een wijziging in de manier waarop we kijken naar ‘mentale’ stoornissen en naar de plaats en rol van de psychiatrie in de maatschappij. Als we begrijpen dat herstel fundamenteel een herstel is van een verhouding van een subject tot diens leefwereld, dan wordt duidelijk dat er nood is aan een psychiatrie die zich ook daartoe gaat verhouden en die de heropbouw van sociale, materiële en belichaamde stellingen faciliteert. Dit thema van ‘vermaatschappelijking van de zorg’, vindt steeds meer zijn plaats in moderne debatten over herstel en psychiatrie, zoals ook op Psychosenet.

Kwartiermaken

In haar proefschrift “Kwartiermaken. Werken aan een ruimte voor mensen met een psychiatrische achtergrond” constateert Doortje Kal dat uit onderzoek blijkt dat er “buiten de ggz weinig aanknopingspunten gevonden worden om activiteiten te ontplooien.”  Uit het onderzoek waar ze naar verwijst blijkt dat cliënten zich vooral thuis of in de ggz ophouden, en dat er slechts een kleine groep mensen (van de deelnemers aan dat onderzoek) actief is in de samenleving. Kal stelt vast dat onderzoek uitwijst “dat mensen met een psychiatrische achtergrond niet makkelijk aansluiting vinden bij het leven ‘buiten’ de geestelijke gezondheidszorg.”. Bovendien benadrukt ze dat mensen wel degelijk andere wensen hebben –  die botsen met hun realiteit: “Men wil wel vaak iets (anders), maar het lukt niet om de behoefte te realiseren.” Om dit probleem aan te pakken stelt zij voor om te gaan kwartiermaken, met als inzet het hervinden van die maatschappelijke aansluiting te vergemakkelijken. Dit kwartiermaken begrijpt ze als het voorop gaan in het zoeken naar- en creëren van een plek voor de psychisch kwetsbare medemens in de samenleving.

‘In de wereld’

Het punt hier is dat de opvatting van herstel van die zogenaamde ‘stellingen’ een aanzet geeft in dezelfde richting. Herstel van stellingen is iets dat plaatsvindt in activiteit, in actie, het ontwikkelen van vaardigheden en hobby’s, en in het opnemen van verschillende rollen – van professionele rollen tot sociale rollen tot actieve rollen: de collega, de medestudent, de medesporter, de persoon met wie een hobby of interesse wordt gedeeld, de vriend, de partner. Om echter een herstel van stellingen ‘in de wereld’ mogelijk te maken moet er de ruimte gecreëerd worden waarbinnen dit in de eerste plaats mogelijk is. Of, om het vanuit Doortje Kal te zeggen, er moet kwartier gemaakt worden.

Veel werk

De uitdaging waar de psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg in ‘onze tijd’ voor staat ligt mijns inziens precies hier, in het creëren van de ruimte in- en herverbinding met de maatschappij. Op Psychosenet lezen we dat die beweging al aan de gang is en die visie reeds uitgedragen wordt door verschillende stakeholders, van patiëntverenigingen tot clinici in het veld. Er is echter nog veel werk te verzetten. Laten we daarom blijven inzetten op een psychiatrie die vermaatschappelijkt, of herverbindt, hoop verleent en ruimte creëert voor een volwaardig herstel.

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt een tweewekelijkse blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder. (www.ccp-leuven.be;  Center for Contextual Psychiatry; twitter: @ccp-leuven; @inezgermeys; @reskarlijn)

Meer weten?

Wil je meer weten over kwartiermaken? E-spreekuurexpert Peter Dierinck is de pionier op vlak van kwartiermaken in Vlaanderen. Hij schreef er ook het boek hoop verlenen over.