“Sommige patiënten vragen aan hun entourage om zo snel mogelijk begraven te worden; anderen begrijpen niet waarom ze zoveel bezoek krijgen terwijl ze reeds in staat van ontbinding zijn”.

Marie krijgt de kans om haar bizarre overtuigingen te verkennen

Een jonge vrouw, Marie, doolt enkele dagen door de hoofdstad, kwetsbaar en verward. Ze is moeder van twee en werkt voor een modeblad. Haar verleden kennen we enkel in flarden die als vleermuizen door de donkere straten fladderen. Onderweg ontmoet ze een jongeman, Bruno, die reisgenoot wordt en getuige van haar gedachteworstelingen en ervaringen. Marie meent bijvoorbeeld dat ze geen maag heeft, dat haar lichaam reuzegroot is, dat er geen botten of bloed in haar hand zitten, dat haar hart niet langer klopt, dat ze onsterfelijk is en voor altijd zal moeten blijven dolen. Bij momenten denkt ze zelfs dat ze dood is en verlangt ze ernaar begraven te worden. Bruno laat zich echter niet afschrikken. Hij geeft Marie integendeel de mogelijkheid om haar soms bizarre overtuigingen en ervaringen uit te spreken en te verkennen. Hij moedigt haar daarin zelfs aan, hij oordeelt nooit.

Marie lijdt aan een weinig bekende waanstoornis, het syndroom van Cotard

De ziekte toont zich in allerlei symptomen die elkaar kunnen afwisselen, gaande van de ervaring of overtuiging dat bepaalde vitale organen in het lichaam, zoals het hart en de hersenen, niet langer werken of zelfs afwezig zijn, tot de ervaring of overtuiging dat de persoon in kwestie overleden is. Sommige patiënten vragen aan hun entourage om zo snel mogelijk begraven te worden; anderen begrijpen niet waarom ze zoveel bezoek krijgen terwijl ze reeds in staat van ontbinding zijn.

Voor het eerst beschreven door de Franse psychiater Jules Cotard einde 19de eeuw

Sindsdien is er in de wetenschappelijke literatuur af en toe wat aandacht voor Cotard-wanen, maar die aandacht verdwijnt in het niet in vergelijking met de aandacht voor andere waanstoornissen, zoals schizofrenie en paranoia.

In de laatste editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) staat niets over Cotard-wanen. Wel worden ‘somatische wanen’ vermeld, zoals de overtuiging dat een orgaan aan het rotten is, en ‘nihilistische wanen’, zoals de overtuiging dat de patiënt dood is en dat de wereld niet echt bestaat. DSM-5 definieert ‘wanen’ als ‘vastgeroeste overtuigingen die niet vatbaar zijn voor verandering in het licht van tegensprekelijk bewijsmateriaal.’ Sommige Cotard-patiënten zijn nochtans allerminst overtuigd van de inhoud van hun wanen. Ze twijfelen er regelmatig aan en stellen hun overtuigingen voortdurend bij.

Marie is de hoofdpersoon van het filmscenario van cineast Alex Stockman

Hij heeft onlangs een aanvraag voor ontwikkelingssteun ingediend bij het Vlaams Audiovisueel Fonds, om het scenario verder uit te werken en de haalbaarheid van het filmproject te onderzoeken. Als deel van zijn werkplan zou Alex graag een of meerdere personen ontmoeten die ervaring hebben met Cotard-wanen. In de wetenschappelijke literatuur zijn er weinig uitgewerkte gevalstudies van zulke wanen en sowieso hebben vele hedendaagse psychiaters niet de neiging om veel aandacht te besteden aan de details van een waan. Wanen en hallucinaties worden al te vaak beschouwd als betekenisloos geknetter in de hersenen, dat liefst zo snel mogelijk moet worden onderdrukt, bijvoorbeeld door middel van medicatie.

Herken jij je in een of meerdere van de waanachtige overtuigingen?

En ben je bereid om daarover in gesprek te gaan met Alex zelf en Marie-supporter van het eerste uur, Pieter Adriaens, die professor is aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte in Leuven? Pieter is ook erg geïnteresseerd in Cotard-wanen en schrijft momenteel een overzichtsstuk over Cotard voor het wetenschapsblad Eos.

Beiden zijn bereikbaar via as.corridor@skynet.be en pieter.adriaens@kuleuven.be

Alex Stockman Alex Stockman is filmregisseur, scenarist en filmproducent. Hij maakte onder meer de films Verboden te zuchten (2001) en Pulsar (2010, met Matthias Schoenaerts).

Pieter R. Adriaens is filosoof en professor aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven).