Ze legt het CHIME-DTAR model uit. Een hoopvolle aanpak voor persoonlijk herstel bij psychische kwetsbaarheid in het algemeen en bij psychosegevoeligheid in het bijzonder!

Peroonlijk herstellen doe je niet alleen

Persoonlijk herstel: geen ‘Do-it-yourself’- traject dat men alleen dient te doorlopen; niet unidirectioneel, maar multi-directioneel en -disciplinair. Overleg (mits toestemming van de patiënt) tussen bijvoorbeeld een huisarts, een psycholoog en een psychiater kunnen zeker een meerwaarde bieden om een patiënt op een meer adequate manier te bejegenen. Werken aan persoonlijk herstel betekent niet dat iemand die ernstig lijdt onder allerhande psychotische symptomen, een lijst krijgt van items waar hij of zij alleen aan de slag moet mee gaan. Allerlei andere mensen zijn noodzakelijk, opdat men zich persoonlijk hersteld kan voelen. Anderen zoals naaste familie en vrienden, behandelaars, huisartsen, psychologen, psychiaters, psychiatrisch verpleegkundigen, sociaal assistenten, ervaringsdeskundigen, lotgenoten, politieagenten, enz. Ook ruimer: de mentaliteit van maatschappij, raakt vaak niet voorbij de stereotypen, die samenhangen met psychose. Het beleid zou moeten veranderen.
Tenslotte zouden deze pijlers op het pad naar herstel ook in gebruik kunnen worden genomen wanneer men hulp verleent aan patiënten die te kampen hebben met andere Ernstige Psychiatrische Aandoening (EPA), zoals een bipolaire stoornis, een verslavingsproblematiek of een persoonlijkheidsstoornis.

Het CHIME-DTAR model (Stuart et. al., 2017)

Dit acroniem staat voor Connectedness, Hope & Optimism about the future, Identity, Meaning in life, Empowerment, Difficulties, Therapeutic input, Acceptance and mindful awareness and Returning to, or desiring normality. Op deze vlakken loopt het vaak fout wanneer mensen terechtkomen in een psychose. Wanneer er eenmaal voldoende zorgomkadering is, kan men gaandeweg aan de slag gaan met thema’s uit dit model die problematisch zijn geworden.

“L’enfer, c’est le manque des autres.” (Dirk De Wachter) – CONNECTEDNESS

Het meemaken van psychotische belevingen kan zorgen voor vervreemding ten aanzien van zichzelf, maar ook de anderen kunnen bevreemdend zijn. Men begrijpt meestal zelf niet wat er allemaal aan de hand is, en merkt dat in eerste instantie de nabije omgeving eveneens niet goed weet wat men moet doen om te helpen. Gaandeweg kan het sociaal contact verbrokkelen aangezien er nauwelijks nog sprake is van een gedeelde taal. Ook buitenstaanders hebben vaak de neiging om het contact met het vreemde in de ander te vermijden. Hierdoor is het uiterst belangrijk om opnieuw contact trachten te maken met de persoon die meestal in een soort isolement is geraakt. Hulpverleners hebben hier een belangrijke rol in, namelijk door beschikbaar en nabij te zijn en door de mogelijkheid tot een ontmoeting te creëren. Op deze manier kan er een vertrouwensrelatie opgebouwd worden, waardoor verbinding, verbondenheid opnieuw tot stand kan komen. Als mens hebben we de ander hiervoor nodig.

Realistische, voorzichtige prognoses door behandelaars – HOPE AND OPTIMISM

Ook al gaat het (meestal tijdelijk) helemaal niet goed met de patiënt, dient men als behandelaar steeds te benadrukken dat de toestand slechts tijdelijk is en dat men er samen alles aan zal doen om te kunnen zorgen voor verbetering. Blijvend hoop bieden blijkt een zeer belangrijke factor, aangezien de kans op deze manier veel groter is dat er bij de patiënt ook opnieuw hoop op verbetering ontstaat, zodat deze gaandeweg optimistischer door het leven kan gaan. Hoop zorgt voor motivatie om de vaak moeizame weg naar herstel verder te zetten.

Het ontbreken van antwoorden op existentiële vragen of identiteitsvragen – IDENTITY

Wie of wat ben ik?, Hoe moet ik precies vorm geven aan intimiteit en seksualiteit?, Wat is mijn verhouding ten aanzien van autoriteit? en Hoe zie ik het leven in het licht van mijn zekere dood? Dit zijn vier vragen waar niemand ooit een definitief antwoord op kan bieden. Doorgaans kan men hierop wel een (soms tijdelijk) antwoord op construeren door onze opvoeding, culturele context, media, enz. Bij een psychose wordt men geconfronteerd met een radicaal ontbreken van een invulling voor één of meerdere van deze zijnsvragen. Met hulp van behandelaars is het mogelijk om opnieuw vorm te geven aan de aspecten van identiteit waar men mee worstelt.

De waan als een privé-constructie van betekenis – MEANING IN LIFE

Mensen zijn betekenisverlenende wezens en doorgaans nemen we de best passende verklaringen voor waar aan, naargelang de context. Tijdens een psychose echter, kunnen bepaalde gewaarwordingen in het lichaam en/of fenomenen in de buitenwereld een enigmatisch karakter krijgen; de natuurlijke vanzelfsprekendheid verdwijnt. Daardoor is men genoodzaakt om op zoek te gaan naar andere verklaringen voor wat hen toevalt. Wanen zijn allesbehalve onzin en bieden vaak enige houvast, aangezien er op deze manier nieuwe (onconventionele) betekenissen geconstrueerd worden. Vandaar dat het ook belangrijk is dat men tijdens therapiesessies de ruimte krijgt om over de inhoud te spreken. Het kan meer duidelijkheid bieden over de zaken waar de patiënt mee worstelt en vervolgens kan men op zoek trachten te gaan naar wat zin geeft aan het leven. Door de inventiviteit en creativiteit van de patiënt te stimuleren is het zeker mogelijk om nieuwe betekenissen te vormen, die het leven de moeite waard maken.

Mensen kunnen opnieuw sterker in het leven leren staan – EMPOWERMENT

Bij een discrete, maar vooral duidelijk bij een manifeste psychose, heeft men het gevoel passief overgeleverd te zijn aan allerhande fascinerende, maar ook bevreemdende en beangstigende fenomenen, intern en/of extern. Meestal overheerst een gevoel van controleverlies. Door kleine interventies, bijvoorbeeld door iemand die vaak stemmenlast ervaart, mee te delen dat hij of zij niet hoeft te gehoorzamen aan wat die stem van hem of haar verwacht, vraagt, eist… Op deze wijze kan men gaandeweg opnieuw enig gevoel van controle verwerven. In het algemeen dienen patiënten aangemoedigd te worden bij elke stap die wordt gezet om aan kracht te winnen. De kracht in zichzelf leren terugvinden en inzetten bij het omgaan met symptomen die de levenskwaliteit kunnen belemmeren.

Moeilijkheden maken deel uit van het leven – DIFFICULTIES

Een mensenleven is bij wijlen lastig, ambetant. We maken af en toe een vervelende gebeurtenis of periode mee gedurende ons leven. Van onoplettend met nieuwe denim schoenen in een diepe regenplas trappen tot maandenlang in stresserende omstandigheden moeten (over)leven. Ook hier is hoop van ontzettend groot belang; de overtuiging dat je uit de benarde situatie zal geraken en dat het vervolgens opnieuw beter zal gaan. Daarnaast speelt empowerment eveneens een grote rol; de kracht vinden om oplossingen te zoeken (al dan niet met hulp) voor deze lastigheden in het leven.

Therapeutische ondersteuning – THERAPEUTIC INPUT

Vaak is het aan te raden dat mensen met een psychotische kwetsbaarheid enige therapeutische hulp blijven krijgen. Soms is dat zeer laag frequent, maar iets frequenter tijdens een periode waarin men het wat moeilijker heeft met het omgaan van bepaalde interne of externe gewaarwordingen. Eveneens speelt opvolging door een psychiater in het geval van een medische behandeling een belangrijke rol in het herstelproces.

Acceptatie/aanvaarding – ACCEPTANCE

Bij psychose is er meestal een gebrek aan ziekte-inzicht. Het is voor behandelaars in de GGZ dan ook een grote uitdaging om bijvoorbeeld medicatie toe te dienen, indien de patiënt dit onnodig acht, want in zijn of haar belevingswereld is er helemaal geen sprake van een ziekte die behandeld dient te worden. Leren aanvaarden is een proces waarbij men steeds voldoende tijd en ruimte moet creëren om het belang van medicatie als een onderdeel van de behandeling zeer duidelijk, rustig en geduldig uit te leggen en de patiënt ook inspraak te geven. Voor mensen die meerdere psychotische episodes hebben meegemaakt, is het zeer belangrijk om te accepteren dat men een psychotische kwetsbaarheid of gevoeligheid heeft en dat men zo reeds aandachtig kan zijn voor de eerste klachten die mogelijks kunnen leiden tot een volgende psychose, zodat men snel kan ingrijpen om meestal erger te voorkomen. Aanvaarden van bepaalde symptomen betekent ook dat men daar op een andere wijze mee omgaat en een soort kalmte en rust leert te ontwikkelen om met deze symptomen om te gaan, zodat men niet meteen in paniek raakt.

Kan het opnieuw wat gewoner worden allemaal? – RETURNING TO OR DESIRING NORMALITY

Tijdens een psychose verlangt men wel eens om terug te keren naar de toestand waarin men verkeerde voor de aanvang van de psychotische klachten. Dat hoeft niet perse ‘normaal’ te zijn of worden, maar het verlangen om terug te kunnen functioneren zonder lijden. Het zou op z’n minst heel saai zijn indien we allemaal grijze muizen zouden zijn. De wereld kan best wel een beetje ‘gekheid’ gebruiken. Wanneer men zich persoonlijk hersteld voelt, dan kan men best goed functioneren in de maatschappij met zijn of haar eigen(aardig)heden.