Veel mensen met een bipolaire stoornis hebben in hun leven periodes waarin misbruik van of verslaving aan alcohol en/of drugs een rol speelt. Deze combinatie heeft een negatieve invloed op de stemmingswisselingen en herstel in het algemeen.

Het gezamenlijk voorkomen van misbruik en of afhankelijkheid van alcohol en drugs en bipolaire stemmingsstoornissen vormen vaak een probleem voor zowel cliënten als behandelaren. Deze “dubbele diagnose” leidt vaak tot teleurstellende behandelingsresultaten. Regelmatig is er in de behandeling alleen aandacht voor òf de verslavingsproblematiek òf de stemmingsproblematiek. Vaak vertelt de cliënt niet aan zijn behandelaar, die hem behandelt voor een bipolaire stoornis, dat hij veel drinkt of blowt. Of de psychiater vergeet er naar te vragen. Zodoende ontstaat het gevaar dat een behandeling te kort schiet.

Hoe vaak komen beide problemen samen voor?

Ongeveer vijftig procent van de mensen met een bipolaire stoornis heeft in zijn leven perioden van misbruik van of verslaving aan alcohol en of drugs. De onderzoeken tot nu toe richten zich voornamelijk op het gebruik (misbruik en verslaving) van alcohol. Dit ligt aan het feit dat het gemiddeld zes tot tien jaar duurt voordat de diagnose bipolaire stoornis wordt gesteld. De meeste mensen zijn dan al gestopt met het gebruik van drugs (cannabis, cocaïne, XTC, amfetamine) en gebruiken alleen nog maar alcohol. Regelmatig is dan al veel kwaad geschied.

Wat is de reden dat een bipolaire stoornis en verslaving samen voorkomen?

Er zijn een aantal veronderstellingen wat de reden is dat deze beide stoornissen tegelijkertijd voorkomen. Zo zijn er aanwijzingen dat mensen alcohol of drugs gebruiken om een stemming positief te beïnvloeden of om bijwerkingen van de medicijnen die zij gebruiken tegen te gaan. Op die manier kan iemand verslaafd raken. Daarnaast valt het op dat mensen eerst verslaafd raken, en pas daarna de bipolaire stoornis zich openbaart. Zo zijn er nog een paar veronderstellingen, maar tot nu toe is er geen een bewezen.

Wat zijn de gevolgen van middelengebruik?

Uit onderzoek blijkt steeds meer dat bij overmatig gebruik van middelen er sprake is van: een vroeger begin van de ziekte, een kortere periode tussen twee episoden, aanhoudende symptomen tijdens de episoden, een vertraagde tijd tot herstel, een kortere tijd tot terugval, een hoger aantal episoden, een groter aantal symptomen, meer depressieve symptomen, vaker een ‘rapid cycling’ patroon (vier of meer episoden per jaar), vaker episoden van het gemengde of depressie type en de episoden beginnen sneller en duren langer. Daarnaast is er twee tot drie maal hogere kans op zelfmoord.

De World Health Organization (WHO) heeft in 2001 een top-20 van ‘Years of Life lived in Disability’ (YLD’s) samengesteld. Dit zijn de jaren dat een iemand ten gevolge van een ziekte – zowel geestelijke als lichamelijke – arbeidsongeschikt is. Alcohol en bipolaire stoornissen nemen de vijfde en de negende plaats in. In de leeftijdsgroep van vijftien tot vierenveertig jaar staan alcohol, bipolaire stoornissen en drugsgebruik respectievelijk op de tweede, vijfde en zestiende plaats! De invloed van sociaal gebruik van alcohol op het beloop van bipolaire stoornissen is nog onduidelijk en vraagt om meer onderzoek.

Behandeling

De behandeling van een bipolaire stoornis in combinatie met alcohol- en drugsverslaving is een ingewikkeld en langdurig proces. Behandeling voor beide aandoeningen is noodzakelijk. Het bijhouden van life charts kan een goed hulpmiddel zijn om als cliënt en behandelaar meer zicht te krijgen op de relatie tussen het (overmatig) gebruik van alcohol en andere middelen en het stemmingsverloop. Cliënten kunnen naast behandeling veel steun ondervinden van ervaringsdeskundigen: het bezoeken van een AA-groep (Anonieme Alcoholisten) of zelfhulpgroepen voor mensen met bipolaire stoornissen.

Bij de behandeling van de verslavingsproblematiek kan motiverende gespreksvoering ondersteunend zijn. Blijvende gedragsveranderingen, zodat de verslaving verdwijnt, vraagt om een gemotiveerde houding. Deze gesprekvoering is gebaseerd op ‘onvoorwaardelijke acceptatie’ en ‘constructieve zelfconfrontatie’. Daarnaast is een behandeling met medicatie van de alcohol- en drugsverslaving belangrijk. Wanneer in plaats van de bipolaire stoornis, de verslaving meer op de voorgrond staat, dan past een behandeling bij een verslavingskliniek beter. Daarnaast zijn er mogelijkheden via online verslavingshulp.

Conclusie

Wanneer bij iemand met een bipolaire stoornis sprake is van ernstig alcohol- of middelengebruik, dan is het belangrijk dat zowel de cliënt als de behandelaar ook daar aandacht voor heeft tijdens de behandeling. Dit kan voor de cliënt een positieve invloed hebben op het alcohol- en middelengebruik én op de stemmingswisselingen.

Bron: Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen    Afkickkliniekwijzer