Wanneer je last hebt van een sombere stemming of depressieve gevoelens en gedachtes, kan het zijn dat je antidepressiva krijgt voorgeschreven. Antidepressiva hebben effect op bepaalde stoffen in de hersenen waardoor depressieve klachten vaak verminderen. Het duurt meestal twee tot zes weken voor de medicatie aanslaat.

Wat zijn antidepressiva?

Antidepressiva zijn medicijnen die worden ingezet om depressieve klachten te verminderen. Dit doen ze door het evenwicht van bepaalde stofjes (neurotransmitters) in je hersenen te herstellen. Antidepressiva worden veelal toegediend in de vorm van tabletten en capsules, soms ook in vloeibare vorm. Antidepressiva hebben effect op de neurotransmitters serotonine en noradrenaline, die betrokken zijn bij de regulatie van stemming en emoties. Uit onderzoek is bekend dat een tekort aan deze neurotransmitters kan leiden tot depressie- en angstklachten. Wat precies de oorzaak is van zo’n tekort is daarentegen een stuk complexer. Meerdere factoren, waaronder genetische-, sociale- én omgevingsfactoren, spelen hierbij een rol.

Antidepressiva zijn geen geneesmiddel in de zin dat ze een depressie, of depressieve klachten, genezen. Dat kan ook niet, want een depressie heeft zelden maar één zuivere oorzaak, laat staan één biologische. Je kunt antidepressiva daarom beter beschouwen als een steuntje in de rug. Ze worden ingezet om je klachten te verminderen, zodat je weer meer energie hebt om met andere gebieden in je leven aan de slag te gaan. Vaak worden antidepressiva daarom ook voorgeschreven in combinatie met therapie, waarin je kan werken aan de achterliggende oorzaken van jouw klachten.

Hoe werken antidepressiva?

In je hersenen zijn een heleboel chemische boodschappers (neurotransmitters) actief die er voor zorgen dat informatie van het ene deel naar het andere deel van je hersenen wordt gezonden. Twee neurotransmitters die invloed hebben op je stemming en emoties zijn serotonine en noradrenaline. Wanneer er een tekort is aan deze stoffen of ze niet actief (genoeg) tussen de hersencellen aanwezig zijn, kunnen depressieve klachten ontstaan. Antidepressiva zorgen ervoor dat tekorten aan serotonine en of noradrenaline worden aangevuld en de stoffen langer als ‘boodschapper’ actief blijven.
Wat de oorzaak is van een tekort aan serotonine of noradrenaline is niet precies bekend, elk brein functioneert verschillend. Omdat elk type antidepressiva een iets ander werkingsmechanisme heeft is het dan ook moeilijk te voorspellen welk antidepressivum effectief is voor welke gebruiker. Soms is het een kwestie van verschillende middelen uitproberen om er achter te komen welke voor jou voldoende effectief werkt.

Antidepressiva werken niet direct

Het kan een aantal weken duren voor je een merkbare verbetering ervaart. Je hersenen hebben namelijk tijd nodig om aan het middel te wennen er op te reageren. Merk je na 4-6 weken nog geen verschil, dan is het goed om contact op te nemen met je arts. Misschien dat verandering in je dosering of overstappen op een ander middel een oplossing is. Het kan ook gebeuren dat je klachten juist wat verergeren als je net bent gestart met een antidepressivum. Na een week of twee zou dit beter moeten worden. Is dat niet zo, of worden je klachten steeds heftiger, neem ook dan contact op met je behandelaar.

Hoe lang moet je antidepressiva slikken?

Het staat niet van te voren vast hoelang je antidepressiva moet gebruiken. Dit hangt van een aantal factoren af, bijvoorbeeld of je in het verleden al eens een depressie hebt doorgemaakt, hoe lang je al klachten hebt en of er belastende omgevingsfactoren zijn die blijven voortbestaan. Over het algemeen word je geadviseerd om de medicatie nog zeker zes tot negen maanden na dat je hersteld bent te blijven gebruiken. Dit om te voorkomen dat klachten weer terugkeren. In sommige gevallen slikken mensen jarenlang antidepressiva. In dat geval wordt het ingezet om een nieuwe depressie te voorkomen en heeft het vooral een preventieve werking.

Regelmatig je medicatiegebruik evalueren met je arts is belangrijk, ook bij langdurige inname.

Bipolaire stoornis en antidepressiva

Als iemand bekend is met manisch-depressiviteit ofwel bipolaire stoornis mag niet zo maar een antidepressivum worden voorgeschreven. Wanneer een antidepressivum zonder stemmingsstabilisator (zoals lithium) wordt gegeven kan dit een manische episode uitlokken.

Verschillende soorten antidepressiva

Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende typen antidepressiva:
• SSRI’s: selectieve serotonine heropname remmers
• SNRI’s: serotonine-norepinefrine heropname remmers
• MAO-remmers: mono-amino-oxidase-remmers
• TCA’s: tricyclische antidepressiva

Alle antidepressiva zijn er op gericht het evenwicht van serotonine en noradrenaline (ook wel norepinefrine genoemd) in de hersenen te herstellen. Het verschil tussen de typen zit hem vooral in het werkingsmechanisme: de manier waarop ze dit evenwicht proberen te herstellen. Dat kan bijvoorbeeld door te voorkomen dat neurotransmitters te snel worden afgebroken (MAO-remmers), of door er voor te zorgen dat ze langer tussen de hersencellen actief blijven (SSRI’s).

Omdat SSRI’s over het algemeen de minste bijwerkingen opleveren zijn deze meestal eerste keus. SNRI’s zoals Cymbalta en Efexor zijn vaak tweede keuze. In een ziekenhuiscontext wordt vaak sneller gekozen voor  een TCA als tweede keuze. MAO-remmers worden in principe alleen toegepast als alle andere middelen niet effectief blijken te zijn. Wie MAO-remmers slikt moet namelijk een dieet volgen en bepaalde voedingsmiddelen vermijden. Ook kunnen MAO-remmers in combinatie met een ander medicijn (waaronder SSRI’s, TCA’s en bepaalde pijnstillers) een levensgevaarlijke interactie opleveren. MAO-remmers krijg je dus alleen voorgeschreven als je arts er zeker van is dat je je aan de bijkomende eet- en leefregels kunt houden.

Welk middel werkt en voor wie is heel persoonlijk. Je kunt er nooit zeker van zijn welke bijwerkingen van invloed kunnen zijn op jou of hoe de medicatie voor jou gaan werken. Dit kan betekenen dat het eerste middel dat je krijgt aangeboden niet direct goed aansluit bij jou als persoon.

SSRI’s: selectieve serotonine heropname remmers

SSRI’s worden ingezet bij behandeling van depressieve stemmingsklachten, maar ook bij angst-, paniek- en dwangklachten. Onderstaande medicaties zijn voorbeelden van de meest gebruikte SSRI’s. Ze zijn geordend met hun werkzame stof, de merknaam staat tussen haakjes.

• fluoxetine (Prozac®, Fontex®, Fluoxone®)
• fluvoxamine maleaat (Floxyfral®)
• paroxetine (Seroxat®)
• sertraline (Serlain®)
• citalopram (Cipramil®)
• escitalopram (Sipralexa®, Escidivule®)

SNRI’s: serotonine-norepinefrine heropname remmers

SNRI’s lijken qua werking op SSRI’s. Ze worden gebruikt bij de behandeling van depressie en chronische pijn. Onderstaande medicatie zijn voorbeelden van SNRI’s. Ze zijn geordend met hun werkzame stof, de merknaam staat tussenhaakjes.

venlafaxine (Efexor®)

duloxetine (Cymbalta®)

reboxetine (Edronax®)

TCA’s: tricyclische antidepressiva

TCA’s worden ingezet bij de behandeling van depressie, paniek- en dwangklachten en migraine. TCA’s werken gemiddeld binnen twee tot vier weken en behoren tot de oudere generatie medicijnen. TCA’s hebben hierdoor in het algemeen meer bijwerkingen dan ander type antidepressiva. Onderstaande medicatie zijn voorbeelden van TCA’s. Ze zijn geordend met hun werkzame stof, de merknaam staat tussen haakjes.

clomipramine (Anafranil®)

dosulepine (Prothiaden®)

imipramine (Tofranil®)

maprotiline (Ludiomil®)

amitriptyline (Redomex®)

nortriptyline (Nortrilen®)

MAO-remmers: mono-amino-oxidase-remmers

MAO-remmers behoren ook tot de oudere generatie medicijnen. Ze worden niet vaak voorgeschreven omdat ze gevaarlijke bijwerkingen kunnen opleveren in combinatie met bepaalde voedingsproducten en andere medicatie. Toch kunnen MAO-remmers voor sommige mensen wel heel effectief zijn, mits ze veilig worden ingenomen. Ze hebben een ander werkingsmechanisme dan SSRI’s en SNRI’s en kunnen hierdoor een uitkomst bieden als deze typen medicatie geen effect opleveren.

MAO-remmers worden gebruikt indien alle andere antidepressiva geen resultaat hebben opgeleverd, iemand zich strikt aan het bijbehorende dieet kan houden en geen andere antidepressiva tegelijkertijd gebruikt.
De volgende twee middelen kunnen voorgeschreven worden:

fenelzine sulfaat (Nardelzine®)

moclobemide (enkel generisch verkrijgbaar)

Voedingsadviezen bij MAO-remmers

MAO-remmers verhinderen de afbraak van tyramine, een stof die betrokken is bij de bloeddrukregulatie. Hierdoor kan een te hoge concentratie tyramine in het bloed ontstaan, waardoor de bloedvaten vernauwen en de bloeddruk stijgt. Wanneer iemand die MAO-remmers gebruikt iets eet of drinkt dat van nature veel tyramine bevat, kan dit tot een bloeddrukstijging leiden. Een zeer snelle stijging van de bloeddruk kan een hersenbloeding veroorzaken en levensbedreigend zijn. De belangrijkste symptomen van een veel te snelle bloeddrukstijging zijn: plotseling heftige hoofdpijn en hartkloppingen. Minder vaak gaat het ook gepaard met misselijkheid, braken, transpireren en nekstijfheid.

Om te voorkomen dat zo’n bloeddrukstijging ontstaat moet iemand die MAO-remmers gebruikt zich aan een ‘tyraminebeperkt dieet’ houden. Wanneer iemand zich hier goed aanhoudt is de kans op bloeddrukproblemen nihil.

Van nature komt tyramine veel voor in eitwitrijke producten zoals melk, yoghurt, boter, kaas, vlees, vis, eieren, gistproducten en gefermenteerde sojaproducten. Tyramine komt weinig voor in verse eiwitrijke producten, het zit vooral in producten die al langer gebruikt worden en gemakkelijk kunnen bederven.

Bekijk deze Nederlandse site voor een uitgebreid voedingsadvies bij het gebruik van MAO-remmers.

Hoe kun je antidepressiva het best gebruiken?

Het goed en veilig innemen van antidepressiva is belangrijk om onnodige (extra) bijwerkingen te voorkomen en om er voor te zorgen dat je geen nare ontwenningsverschijnselen krijgt.
Antidepressiva kun je, net als antipsychotica, het best op de volgende manieren gebruiken:

• Neem je medicatie altijd rond hetzelfde tijdstip in. Wanneer je wat slaperig wordt van de medicatie is het raadzaam ze ’s avonds in te nemen.
• Iedereen vergeet wel eens zijn medicijnen in te nemen, maar probeer dit zoveel mogelijk te voorkomen. Een vergeten dosis kun je alsnog innemen tot 8 uur voor de volgende dosis.
• Houd je aan de dosering die je is voorgeschreven. Overleg altijd eerst met je behandelaar voor je iets aan je dosering verandert.
• Voorkom dat je zonder medicatie komt te zitten en vraag je arts op tijd om een nieuw voorschrift.
• Pas op met alcohol- en drugsgebruik in combinatie met antidepressiva. Vooral het gebruik van pepmiddelen zoals xtc, cocaïne en speed kan gevaarlijk zijn.
• Stop NOOIT zomaar met het innemen van je medicatie. Plotseling stoppen of te snel afbouwen kan tot onnodige bijwerkingen en verergering van je klachten leiden. Je lichaam heeft tijd nodig om zonder problemen af te bouwen.

Welke bijwerkingen kunnen er ontstaan?

Verschillende antidepressiva hebben verschillende bijwerkingen. Over het algemeen veroorzaken SSRI’s en SNRI’s (de nieuwere antidepressiva) minder bijwerkingen dan TCA’s en MAO-remmers, maar het is nooit van te voren in te schatten hoe iemand op welk middel reageert.

Zowel de werking als bijwerkingen verschillen per medicijn én per persoon. Het is goed om te weten dat bijwerkingen in het begin vaak heftiger zijn, en de werking van de medicatie nog niet optimaal. Soms verslechteren je klachten zelfs in de eerste weken nadat je gestart bent met de medicatie. Het duurt bij antidepressiva meestal twee tot zes weken voor de medicatie het gewenste effect heeft.

In de bijsluiter van de medicatie die je krijgt voorgeschreven staan alle mogelijke bijwerkingen beschreven en wordt uitgelegd wat je moet doen als je één van deze bijwerkingen ervaart. Op medibib.be kun je ook terecht voor meer informatie.

Antidepressiva kunnen ervoor zorgen dat je negatieve gevoelens en gedachtes minder heftig zijn. Gevolg is vaak dat ook je positieve gevoelens wat minder worden. Het haalt als het ware de scherpe kantjes van je stemming af. Als je veel last hebt van ‘afvlakking’, kan het soms helpen om je dosering iets te verlagen. Het is de kunst om de dosering te vinden waar jíj je het prettigst bij voelt.

Hieronder vind je de meest voorkomende bijwerkingen van verschillende type antidepressiva:

SSRI: misselijkheid en braken, slapeloosheid, trillerigheid (tremor) en seksuele problemen
SNRI: hetzelfde als SSRI’s, kunnen daarnaast hoge bloeddruk veroorzaken
TCA: droge mond, wazig zicht, duizeligheid, misselijkheid, hartkloppingen, gewichtstoename en constipatie
MAO-remmer: duizeligheid, droge mond, constipatie, slapeloosheid, gewichtstoename

Houd de werking en bijwerkingen van je medicatie goed in de gaten en evalueer regelmatig met je arts.

Wat als je wilt afbouwen met antidepressiva?

Afbouwen kun je het beste doen als de depressieve klachten voldoende zijn verminderd en je inzicht hebt gekregen in jouw kwetsbaarheid én weerbaarheid. Acceptance and Commitment therapie of een andere vorm van cognitieve gedragstherapie kan hierbij heel behulpzaam zijn. Wat zijn jouw triggers, wat zijn voor jou signalen dat je klachten toenemen, en hoe ga je daar vervolgens mee om? Het is belangrijk bij deze vragen stil te staan als je wilt gaan afbouwen.
Het kan fijn en steunend zijn contact te zoeken met lotgenoten en/of ervaringsdeskundigen. Praten met mensen die ook in dit proces zitten of het al hebben doorgemaakt kan heel prettig zijn.

Antidepressiva zijn niet verslavend zoals kalmeringsmiddelen dat bijvoorbeeld wel zijn, maar als je te snel afbouwt of in een keer helemaal stopt kun je wel last krijgen van onttrekkingsverschijnselen. Bouw dus niet af op eigen houtje maar stel samen met je behandelaar een afbouwschema op en houd regelmatig contact over hoe het afbouwen je vergaat.

 

Bekijk de animatie “Hoe kom ik van medicatie af?”

Het verschilt per persoon hoe iemand op afbouwen reageert. Sommige mensen merken helemaal niets, anderen hebben enige tijd last van ontwenningsverschijnselen. Langzaam en geleidelijk afbouwen, zeker wanneer je langere tijd antidepressiva hebt geslikt, verkleint het risico op vervelende bijwerkingen.

Hieronder vind je de meest voorkomende onttrekkingsverschijnselen per type antidepressiva:

• SSRI: duizeligheid, slaapproblemen, je geïrriteerd voelen, levendig dromen, griepachtige verschijnselen (hoofdpijn, zweten, rillen), huilerig zijn
• SNRI: vermoeidheid, duizeligheid, hoofdpijn, slaapproblemen, nachtmerries, droge mond, misselijkheid, agitatie, tintelingen in je lijf
• TCA: slaapproblemen, veel dromen, griepachtige verschijnselen
• MAO-remmer:  sufheid, je angstig en geïrriteerd voelen, slaapproblemen, veel dromen, vertraagde spraak en gebrek aan spiercoördinatie

Hebben antidepressiva invloed op andere medicijnen?

Antidepressiva kunnen invloed hebben op andere medicijnen, en andersom. Het is daarom ook heel belangrijk dat jouw behandelaar op de hoogte is van alle medicijnen die je slikt, inclusief complementaire/homeopathische geneesmiddelen.

Van de volgende middelen is bekend dat ze niet goed samen gaan met antidepressiva:
• Ibuprofen
• Drugs, met name pepmiddelen als speed, cocaïne en xtc
• Sint Janskruid
• Bepaalde antipsychotica

Stel je arts of apotheker altijd op de hoogte dat je antidepressiva gebruikt als je nieuwe medicatie krijgt of een andere behandeling moet ondergaan.

Hoe zit het met alcohol en drugs in combinatie met antidepressiva ?

Met mate alcohol drinken wanneer je antidepressiva gebruikt is in principe ongevaarlijk maar kan er wel toe leiden dat je suf en slaperig gaat voelen. Slik je een MAO-remmer, vraag dan je arts of apotheker om extra informatie. Bepaalde type wijn en bier werken slecht in combinatie met MAO-remmers en moeten worden vermeden.

Lees de bijsluiter van het medicijn dat jij gebruikt voor meer informatie over alcohol en je eigen antidepressiva.

Drugsgebruik in combinatie met antidepressiva wordt sterk afgeraden. Ze ontregelen dezelfde neurotransmitters waar antidepressiva op inwerken waardoor allerlei klachten kunnen ontstaan. Sommige antidepressiva vertragen de afbraak van bepaalde drugs in de lever, waardoor stoffen te lang en in te hoge concentraties in je lichaam aanwezig blijven. Met name het gebruik van pepmiddelen zoals speed, cocaïne en xtc is niet zonder risico’s en sterk af te raden. Deze middelen verhogen de hoeveelheid serotonine in de hersenen, wat kan leiden tot serotoninevergiftiging. Symptomen van een serotoninevergiftiging zijn onder andere hartritmestoornissen, verhoogde bloeddruk en oververhitting. In het ergste geval leidt dit tot een hersenbloeding, hartstilstand en/of de dood.

Gebruik je drugs en krijg je antidepressiva voorgeschreven? Breng je arts hiervan op de hoogte voor je met de medicatie start.

Mag je autorijden als je antidepressiva gebruikt?

Sommige antidepressiva kunnen effect hebben op je rijdvermogen. Je kunt je suf of duizelig voelen, wat je reactietijd beïnvloed. Deze bijwerkingen komen het meest voor als je net met antidepressiva bent gestart of de dosis hebt verhoogd. Pas vooral in die periode op met autorijden. Stap nooit achter het stuur als je je suf of slaperig voelt en overleg met je arts als deze bijwerkingen voor langere tijd aanhouden.

Mag je antidepressiva gebruiken tijdens de zwangerschap?

In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar het gebruik van antidepressiva tijdens de zwangerschap. Van geen enkel middel kan met zekerheid worden gesteld dat het gebruik tijdens de zwangerschap 100% veilig is, maar recent onderzoek lijkt aan te tonen dat er geen verhoogd risico is op afwijkingen voor het kind wanneer de moeder antidepressiva heeft geslikt. Wel is er bekend dat bepaalde type medicatie beter niet gebruikt kunnen worden tijdens de zwangerschap, en het raadzaam is om (tijdelijk) op een ander middel over te gaan wanneer helemaal stoppen niet verstandig is.

Wil je zwanger worden of ben je al zwanger, overleg dan altijd met je arts over het al dan niet blijven gebruiken van antidepressiva. Wanneer de depressieve klachten niet te heftig zijn, wordt aangeraden geen medicatie te slikken in de eerste drie maanden van de zwangerschap en met alleen therapie te volstaan. Is het toch beter om een antidepressivum te blijven slikken, dan zijn SSRI’s of tricylcische de beste optie.

Borstvoeding en antidepressiva

Overleg altijd met je arts en verloskundige wanneer je borstvoeding wilt geven en een antidepressivum gebruikt. Kleine hoeveelheden van het medicijn kunnen in de melk terechtkomen maar dit is niet per definitie schadelijk voor de baby. Sommige antidepressiva zijn beter dan andere wanneer je borstvoeding wilt geven. Bespreek de voor- en nadelen en zoek indien nodig naar een goed alternatief.

Op deze website vind je meer informatie over borstvoeding en medicatiegebruik.