Koen is doorwinterd mobiel hulpverlener, straatvrijwilliger, kwartiermaker en op de eerste plaats gewoon inwoner van ’t Stad. Met een kliek begeesterde vrijwilligers, handelaars en Enchanté vzw richtte hij het burgerinitiatief Hartelijke Plekken Antwerpen op in de stad. Zo werken ze samen gedreven aan het sociaal weefsel van de stad. Koen legt uit.

Eén uitgestelde koffie tegelijk

Sinds 2022 kunnen Antwerpenaren elkaar trakteren bij hun lokale handelaars. Inspiratie komt van een bekende beweging van winkeliers over heel de wereld. Hartelijke Plekken is een netwerk van lokale ondernemers en burgers dat getrakteerde consumpties en diensten aanbiedt aan wie er behoefte aan heeft en dat burgers stimuleert om te zorgen voor elkaar. In 11 Vlaamse steden deden ze het ons al voor. Antwerpen kon niet achterblijven. We geven stadsgenoten met de uitgestelde diensten een relatief gemakkelijke manier om bij te dragen. Wat is voor velen onder hen die ene koffie in de maand? 

Hoe werkt het?

Burgers kopen een uitgestelde traktatie – een kop koffie, een maaltijd, knipbeurten, een fietsherstelling, tickets. Deze staan bij hartelijke handelaars ‘in wacht’. Andere burgers die het nodig hebben, vinden bij hartelijke handelaars de beschikbare bonnen, kiezen er eentje en vragen om de dienst. De bonnen hangen zichtbaar in de zaak. Lokale handelaars zijn de draaischijf voor het uitwisselen van kleine giften van burger tot burger.

Materiële dingen zijn uiteraard niet genoeg om de wijk hechter te maken, die illusie koesteren we niet. De uitgestelde traktaties zijn voor Hartelijke Plekken ook niet het belangrijkste. Handelaars beloven eveneens sociaal verbindende diensten te bieden – een praatje, rustig mogen zitten met een krant, een veilige plek als het op straat te druk wordt, gsm in het stopcontact mogen steken, toiletgebruik, huisdier meenemen, een helpende hand bieden bij een handicap. Dit soort diensten leiden mee tot een begripvolle gemeenschap waar mensen even minder op hun hoede hoeven te zijn. Wie een moeilijke tijd heeft kan ongedwongen genieten van een uitgestelde koffie, een kom soep of een frietje als gebaar dat hij gezien wordt.

Wie vraagt die krijgt

Registreren hoeft niet. Iedereen kan bij onze handelaars binnengaan en vragen om een basisdienst of uitgestelde bon. Wij gaan uit van vertrouwen. Mensen die iets vragen, hebben het nodig. We kunnen aan de buitenkant niet zien wat er in iemand omgaat. Er zijn geen profiteurs. We ontslaan de handelaar zo ook van de plicht om na te gaan of iemand het wel of niet verdient. In tegenstelling tot allerlei kortingssystemen en -kaarten, moet hier niks bewezen worden. Wie vraagt die krijgt.

Veel handelaars willen meer dan een hippe zaak zijn, liever eentje voor alle mensen, ook voor wie het even niet vanzelf gaat. Zij beschouwen de sticker van Hartelijke Plekken aan hun deur als een echt kwaliteitsmerk.

Kwetsbaar mogen zijn

Allemaal kwetsbaar. Het grootste verlangen van mensen is erbij te horen. De grootste angst van mensen is om onzichtbaar te zijn. Je hoopt dat je leeft in de hoofden van anderen. Uitsluiting is niet altijd bewust. Een bijzondere vorm van uitsluiting is niet gezien worden. Verbinding is daarvoor de beste remedie. “Langdurige ziekte, langdurige toestanden, leiden altijd tot eenzaamheid,” zegt een bekende Antwerpse psychiater. “Soms is het te moeilijk om aan anderen uit te leggen wat er aan de hand is, zo vervreemd je van de omgeving.”

Er is hoop

Het besef dat we allemaal kwetsbaar zijn, het hoeft maar eens tegen te zitten, verbindt ons. Omdat we allemaal wel eens nood hebben aan steun, omdat we ons allemaal wel eens verloren of ongezien voelen, kortom omdat we allemaal kwetsbaar zijn, is er onder mensen een stevige basis voor begrip. 

Wie behoort er tot de doelgroep? Wij zien het graag ruim. Een mantelzorger die geïsoleerd geraakt, een jongere die noodgedwongen bij vrienden verblijft, een alleenstaande moeder, een student met te krappe beurs, iemand met een klein pensioen die wacht met een koffie tot thuis, een dakloze, iemand die zich onveilig voelt op straat, een langdurig zieke buur, een buddy die met iemand buiten gaat, een hulpverlener eenzaam op ronde, iemand die geen aansluiting vindt, een vreemde vogel, kortom mensen met iets minder – mensen die een steuntje kunnen gebruiken – zij behoren tot de brede doelgroep waarvoor handelaars hun deuren openen.

Ambassadeurs verlagen drempels

Omdat we steunen op de knowhow van Enchanté en andere (wereld)steden weten we dat Hartelijke Plekken een duurzaam concept is. Maar onze stad heeft natuurlijk zijn eigen uitdagingen en per district is er maatwerk nodig.

We hebben sinds enkele maanden een unieke ambassadeurswerking waarin ervaringsdeskundigen zich engageren om handelaars te bezoeken en anderen over de drempel te helpen. Het is toch een barrière om een bon te gebruiken. Er zijn mensen die  het vlot durven, soms heeft het uitleg nodig. Van een lotgenoot wordt dit rapper aanvaard. Het sterkt mensen ook dat niet uitsluitend zij de beoogde klant zijn. “Oh, het is ook voor studenten en buddies” zegt de dakloze man. “Ik leef niet in armoede maar ik kan bij winkelier Bob wel terecht voor een praatje” zegt een eenzame buurvrouw “zelf heb ik er ook eentje getrakteerd en ik hoop dat het een ander gelukkig maakt, zo voel ik me ook goed.”

Wereldwijd een zorgzame samenleving

Kijk, het is onze ambitie om het sociaal weefsel van de Stad te versterken zonder met het vingertje te wijzen. De wereld is niet ideaal en we hoeven ook niet zo nodig alle lastigheid de wereld uit te helpen. Maar de uitdagingen liggen wel in de samenleving. De overheid zal ons niet komen redden van dagelijkse zorgen. Een gastvrije samenleving helpt. Met elkaar te trakteren kunnen we op dat vlak wel iets doen voor onze buurt en eigen mensen. Handelaars zijn de spil van het buurtleven en nemen graag die rol op.

Wij willen dat het hier in Antwerpen gemeengoed wordt om elkaar te trakteren. Net zoals Cafe Esposso in Napels, de Carillon in Parijs, Brood aan de haak in Turkije, Bonnetje voor een ander in Nederland, .. we gaan de wereld niet redden met uitgestelde koffies en frietjes, wel passen we in een wereldwijd netwerk van winkeliers voor een zorgzame samenleving. 

Hartelijke Plekken Antwerpen groeide op twee jaar tijd van 17 naar 84 deelnemende handelaars. Steeds meer sociale partners kennen het burgerinitiatief, praten er over en helpen mensen aan stadskaarten. Ambassadeurs nemen mensen mee naar hartelijke handelaars. Is dit iets voor jou, neem dan contact met ons op via hartelijkeplekkenantwerpen@enchantevzw.be.