Hij bespreekt ‘netwerkanalyse’ en legt uit hoe belangrijk onderzoek naar ‘sleutelsymptomen’ kan zijn.

Psychiatrie als buitenbeentje

Psychiatrie is een buitenbeentje binnen de medische wereld. In tegenstelling tot veel andere disciplines is het voor psychologen en psychiaters niet echt mogelijk om de aandoening die ze behandelen rechtstreeks in beeld te brengen. Een oncoloog kan een tumor in beeld brengen en die daarna verwijderen, een huisarts kan met een bloedstaal te weten komen welke bacterie je hebt en meteen de juiste medicatie voorschrijven en een chirurg kan botbreuken herstellen op basis van een röntgenfoto. Maar hoe breng je nu juist psychiatrische stoornissen in beeld? Je kan een depressie nu eenmaal niet meten aan de hand van een röntgenfoto of het nemen van je temperatuur.

Limieten van het latente model

Dit maakt nu net dat psychiatrie een beetje anders te werk gaat dan andere medische takken. In de medische wereld gaat men uit van het principe van het ‘latente model’, het idee dat symptomen worden veroorzaakt door een onderliggende aandoening. Deze onderliggende aandoening is in de meeste medische gevallen iets ‘tastbaars’: vermoeidheid is het gevolg van een ijzertekort in het bloed, je snottert omwille van een virale infectie en je voelt je misselijk omdat je iets slecht hebt gegeten of gedronken. Het latent model zegt dus dat symptomen veroorzaakt worden door een onderliggende aandoening. Behandel de aandoening en de symptomen verdwijnen.

In het geval van psychiatrische stoornissen is dit toch even anders. Er bestaat geen depressievirus dat piekergedachten, anhedonie (geen plezier meer kunnen beleven) of een laag zelfbeeld veroorzaakt. Het omgekeerde lijkt hier waar te zijn, namelijk de symptomen veroorzaken de depressie. De symptomen vormen een ‘functioneel netwerk’: je bent continue in je hoofd aan het piekeren, hierdoor lukt het je niet meer om plezier te beleven in dingen die je vroeger wel leuk vond. Dit zorgt ervoor dat je minder en minder dingen doet of mensen ziet en dit tast dan weer je zelfbeeld aan. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat een psychiatrische stoornis niet hetzelfde is als een medische stoornis. Je wordt niet wakker met de diagnose depressie, je krijgt deze diagnose waarschijnlijk aan het einde van een lang proces waarbij de zaken niet goed liepen. De symptomen worden niet veroorzaakt, ze zijn de oorzaak.

Wat kan netwerkanalyse ons leren?

Dit maakt het interessant om deze netwerken te analyseren. Door psychiatrische stoornissen te bekijken als dynamische netwerken van symptomen die elkaar beïnvloeden in plaats van onderliggende oorzaken openen we de deur naar betere behandeling. Door deze netwerken te onderzoeken kunnen we tot nieuwe inzichten komen over hoe bepaalde symptomen zich tot elkaar gedragen. Dit model verklaart ook de hoge comorbiditeit (het samen voorkomen van stoornissen) binnen psychiatrie. In de netwerkanalyse zien we symptomen meer als één geheel en niet als verschillende onderliggende aandoeningen. In plaats van verschillende behandelingen voor verschillende aandoeningen kunnen we ons focussen op ‘sleutelsymptomen’ met specifieke psychotherapie en/of medicatie.

De netwerkanalyse bestaat al lang in andere onderzoeksdomeinen zoals sociologie, maar heeft pas recent zijn intrede gedaan in de psychopathologie. Meer onderzoek is nodig om de huidige limieten van het latente model in psychiatrie te doorbreken. Het analyseren van deze netwerken tussen symptomen kan ons nog veel leren over hoe psychiatrische stoornissen zich ontwikkelen. Het opent de deur naar het vroeg detecteren van bepaalde gedragingen, gedachten of gevoelens die mogelijks op langere termijn leiden tot een psychiatrische stoornis.

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt regelmatig een blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder.

Lees meer:

De juiste vragen stellen in onderzoek naar psychische klachten

Rol van stress binnen psychiatrische ziektebeelden

Het effect van ademhalen op je psychische gezondheid