Martien Wampers is database manager binnen het Centrum voor Contextuele Psychiatrie en onderzoekspsycholoog (PhD) binnen UPC KUL. In deze blog legt ze wat Experience Sampling Method is en hoe dit in de klinische praktijk kan ingezet worden. Het is meteen ook een oproep aan hulpverleners om feedback te geven.

Psychische klachten in kaart brengen met vragenlijsten.

Wanneer mensen met psychische klachten hulp zoeken, zullen hulpverleners vaak een duidelijk beeld van die klachten proberen te krijgen door hun cliënt een aantal vragenlijsten te laten invullen. Die vragenlijsten  peilen dan naar de ernst en de frequentie van hun klachten gedurende een bepaalde periode zoals de laatste 2 weken of de voorbije maand. Mensen moeten dan bijvoorbeeld aangeven hoe neerslachtig of achterdochtig ze zich in de voorbije twee weken voelden door een score te kiezen op een schaal die bijvoorbeeld gaat van 1 (helemaal niet) tot 7 (heel erg).

Werkt dat goed?

Op zich is daar helemaal niets mis mee, maar uit onderzoek is gebleken dat mensen eigenlijk helemaal niet zo goed zijn in het onthouden van hun emoties of symptomen. En dat is eigenlijk helemaal niet zo vreemd want symptomen en emoties veranderen voortdurend. Ze zijn niet steeds hetzelfde. Het ene moment kan iemand zich bijvoorbeeld erg achterdochtig of verdrietig voelen, een uurtje later kan dat gevoel al veel minder sterk of zelfs helemaal verdwenen zijn. Dat maakt het voor mensen dan ook heel moeilijk om zulke vragenlijsten goed in te vullen, zelfs als ze erg hun best doen. Hun geheugen speelt hen immers parten. Bovendien zullen de antwoorden op vragenlijsten gekleurd worden door de emoties of symptomen die mensen ervaren op het moment dat ze de vragenlijst invullen. Wie zich nu heel somber voelt zal zijn/haar emoties tijdens de voorbije twee weken ook als meer negatief beoordelen.

Kan het anders?

Om een juister beeld te krijgen van de ernst en frequentie psychische klachten zou het dan ook beter zijn als we die klachten zouden kunnen meten op het moment dat ze zich voordoen in het dagelijks leven. Mensen moeten dan geen beroep te doen op hun geheugen om aan te geven of een bepaalde psychische klacht aanwezig is en hoe ernstig die klacht op dat moment is.

De “Experience Sampling Method” (ESM) is een meetmethode die dat mogelijk maakt. ESM is een gestructureerde dagboekmethode waarbij aan mensen meerdere keren per dag en meerdere dagen na elkaar wordt gevraagd hoe ze zich op dat moment voelen en of (en in welke mate) ze last hebben van bepaalde psychische klachten. Daarnaast wordt ook gevraagd naar de (sociale) context waarin mensen zich bevinden (thuis, op het werk, onderweg, alleen, bij familie, bij vrienden, onbekenden,…) , waar ze op dat moment mee bezig zijn en hoe ze die context en bezigheid ervaren (stresserend, gemakkelijk, ….).

ESM heeft als voordeel dat je een goed beeld van de frequentie en intensiteit van psychische klachten zoals ze zich voordoen in het dagelijks leven zonder beroep te moeten doen op mensen hun geheugen. Bovendien kan je ook nagaan of bepaalde klachten bijvoorbeeld vooral optreden in bepaalde situaties of bij bepaalde activiteiten. Heeft iemand bijvoorbeeld vooral last van paranoïde gedachten als hij of zij bij onbekende mensen is en helemaal niet in het gezelschap van familie of vrienden? Ook temporele patronen in klachten kunnen met ESM in kaart worden gebracht: treden bepaalde symptomen bijvoorbeeld vooral in de avond op, blijven symptomen lange tijd aanwezig of verdwijnen ze even snel als ze gekomen zijn? ESM kan heel wat interessante informatie opleveren maar vraagt wel een duidelijke inspanning van de mensen die meerdere keren per dag moeten aangeven welke klachten zij ervaren en in welke context ze zich bevinden.

ESM in de klinische praktijk

ESM werd tot nu toe vooral gebruikt in de context van wetenschappelijk onderzoek en quasi niet in de klinische praktijk. Binnen het Centrum voor Contextuele Psychiatrie willen we daar verandering in brengen en zijn we in de Building Bridges studie momenteel een app aan het ontwikkelen om ESM te introduceren in de klinische praktijk. Door psychische klachten in kaart te brengen met ESM kan een erg gedetailleerd beeld bekomen worden van deze klachten en de factoren waar ze mee samen hangen. Mensen die last hebben van psychische klachten kunnen zo meer inzicht krijgen in hun klachten en er ook meer grip op krijgen. Zo zijn mensen met een ernstige depressie ervan overtuigd dat ze zich nooit blij voelen, nergens plezier aan beleven. Uit ESM onderzoek blijkt nochtans keer op keer dat ook mensen met depressie momenten ervaren waarbij ze plezier aan dingen beleven maar die momenten worden overschaduwd door de vele sombere momenten en daardoor “vergeten”. Zien dat positieve momenten wel degelijk bestaan in de context van depressie kan mensen moed geven en aanzetten om ook andere negatieve aannames over zichzelf in vraag te stellen.

De ESM-gegevens kunnen ook de basis vormen om tot een behandeling op maat te komen. Zo zullen mensen die vooral paranoïde gedachten ontwikkelen wanneer ze alleen thuis zijn een andere aanpak vragen dan mensen die vooral last hebben van paranoïde gedachten in het gezelschap van onbekenden. ESM kan dan vervolgens ook gebruikt worden om de effectiviteit van die behandeling te evalueren en waar nodig bij te sturen.

Oproep!

Hulpverleners die deze blog lezen en willen meewerken aan de Building Bridges studie door in regionale focusgroepen mee te denken over hoe een ESM app eruit moet zien om bruikbaar te zijn in de klinische praktijk, mogen steeds contact opnemen met martien.wampers@kuleuven.be en/of jeroen.weermeijer@kuleuven.be.

Bekijk ook het filmpje van Professor dr. Inez Germeys waarin ze meer uitlegt geeft over ESM. 

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt een maandelijkse blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder. (www.ccp-leuven.be;   Center for Contextual Psychiatry; twitter: @ccp-leuven; @inezgermeys; @reskarlijn)