Stemmen horen in je hoofd, komt veel voor. Voor de stemmenhoorder bestaan de stemmen echt maar anderen horen ze niet. ‘Stemmen horen’ wordt ook vaak in één adem genoemd met schizofrenie. Toch is het niet echt ongewoon en kun je er met de juiste hulp mee om leren gaan.

Wie horen stemmen?

Rond het horen van stemmen hangt een geheimzinnige sfeer. Misschien omdat we nog niet precies weten waar het stemmen horen vandaan komt. Zoals zo veel psychische ervaringen, is er voor het horen van stemmen ook niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen. Meestal gaat het om een samenloop van omstandigheden en gebeurtenissen.

Is stemmen horen aangeboren of erfelijk?

Het gebeurt regelmatig dat er meerdere stemmenhoorders voorkomen in één familie. Hoewel er wel familiepatronen bekend zijn waarin het aannemelijk is dat stemmen horen in de familie zit, is het niet aangetoond dat het ook erfelijk is. Sommige mensen horen als kind voor het eerst stemmen (en denken dat iedereen stemmen hoort), anderen zijn pas stemmen gaan horen op latere leeftijd.

Mensen die stemmen horen, zien vaak later dat er verschillende factoren aan vooraf gingen die van invloed waren zoals stress, drugsgebruik of een trauma of slaapgebrek. Stemmen horen is geen ziekte op zich maar het is een verschijnsel dat zich vaak voordoet bij een aantal psychische aandoeningen.

De invloed van dopamine op stemmen horen in je hoofd

De neurotransmitter dopamine lijkt een belangrijke rol te spelen bij psychose. Deze stof wordt door het lichaam aangemaakt en zorgt ervoor dat de hersenen prikkels uit de omgeving waarnemen. Dopamine regelt de manier waarop je dingen om je heen waarneemt en in welke categorie jij ze onderbrengt.

Gebeurtenissen worden als ‘belangrijk’ of ‘onbelangrijk’ opgeslagen. Het is maar goed dat dit gebeurt, op die manier kun je je gedurende de dag afsluiten voor onbelangrijke zaken en ben je alert zodra er een belangrijke prikkel binnenkomt. Alles wat je ziet en meemaakt wordt op deze manier onbewust gecategoriseerd en gefilterd.

Wanneer er te veel dopamine in de hersenen is, raakt dit ‘opbergsysteem’ door de war waardoor prikkels verkeerd worden waargenomen. Zaken die normaal aan ons voorbij gaan, worden ineens bewust en groots waargenomen en krijgen een heel andere betekenis. Bij een psychose is er te veel dopamine in de hersenen, hoe dit precies komt is nog erg onduidelijk. In sommige gevallen heeft het met drugsgebruik te maken. Van een aantal drugs (hallucinerende en stimulerende middelen) is bekend dat ze het dopaminesysteem in de war schoppen en psychotische klachten kunnen veroorzaken.

De meeste mensen kennen wel het voorbeeld van een televisie die plotseling persoonlijke boodschappen uitzendt. Je kunt je voorstellen dat wanneer de televisie een verkeerd etiketje heeft meegekregen en als belangrijk wordt waargenomen, de stemmen uit de televisie óók een andere betekenis krijgen. De verhoogde dopamine zorgt voor een verkeerde waarneming en interpretatie van de prikkels, wat allerlei vreemde denkbeelden tot gevolg kan hebben. Dit worden ook wel wanen genoemd. Antipsychotica kunnen bepaalde dopaminereceptoren in de hersenen blokkeren waardoor de onbelangrijke prikkels weer op juiste waarde worden geschat en psychotische ervaringen worden gedempt.

Hoe je geheugen omgaat met geluiden en stemmen horen

Het geheugen zit fantastisch in elkaar. Vaak hebben we aan een deel van een woord, een geluid of een voorwerp al genoeg om te weten wat het is. We horen het verschil tussen een motor van een vrachtwagen of een brommer. Bij het zien van een bloemblaadje, weten we dat er een hele bloem bij hoort en kunnen we het complete beeld visualiseren. We kunnen zelfs een beeld vormen bij een geluid of bij een geur. Je hoeft iets dus niet te zien om het je te kunnen verbeelden. Je geheugen vult het beeld als het ware met je verbeelding aan.

Soms ben je er van overtuigd iets te hebben gezien of gehoord maar in werkelijkheid heeft je verbeelding je waarneming aangevuld met het complete beeld uit je geheugen. Je verwachting speelt hierbij een grote rol: je verwacht geen brommertje te zien als je een grote vrachtwagen hoort.

Bij mensen die stemmen horen, speelt de aanvulling van de waarneming een grote rol. Eigenlijk vult hun geheugen de waarneming sneller aan. Dit zorgt ervoor dat ze vaak super alert zijn en snel reageren op geluiden of gebeurtenissen. Ze kunnen een prikkel verkeerd interpreteren en dus iets anders zien of horen dan er in werkelijkheid is. Dit wordt hallucineren of auditieve hallucinaties genoemd.

Stress en stemmen horen

De invloed van stress wordt vaak genoemd in verband met stemmen horen. Mensen die stemmen horen, merken dat de stemmen in stressvolle periodes nadrukkelijker of vaker aanwezig zijn. Daarom is stressreductie een belangrijk onderdeel van de behandeling van mensen die stemmen horen. Het risico op stress is er overal en altijd in meer of mindere mate. Voor mensen die stemmen horen is het belangrijk om te onderzoeken welke vormen van stress een trigger vormen zodat ze hiermee leren omgaan.

Stemmenhoorders die met hun stemmen leren omgaan, ervaren de stemmen een stuk minder als een last.

Medicijnen om de stemmen tot bedaren te brengen

In het verleden dacht men eigenlijk dat mensen die stemmen horen, een psychiatrische ziekte hadden. Zij kregen dan ook vaak de traditionele pillenbehandeling. Gelukkig wordt steeds meer de relatie gelegd met de levensgeschiedenis van de stemmenhoorder. Onverwerkte gebeurtenissen en trauma’s liggen vaak ten grondslag aan het horen van stemmen in je hoofd. De stemmen hebben dan ook vaak het karakter van iemand die in verband staat met een traumatische gebeurtenis.

Antipsychotica brengen de stemmen meestal wel tot bedaren maar doen niets aan de oorzaak van de stemmen. Waarom zijn die stemmen er, wat is het probleem? Je leert niet met de problemen om te gaan. Behandeling met medicatie kan soms tijdelijk nodig zijn om meer rust te brengen, om vervolgens om te leren gaan met de stemmen.

In gesprek met de stemmen in je hoofd

Om leren gaan met de stemmen in je hoofd, betekent ook dat je op een andere manier naar de stemmen leert luisteren. Het kan zeer beangstigend zijn als je stemmen hoort die jou opdrachten geven om iets te doen of die jou grof toespreken. In therapie ontdekken veel mensen dat de stemmen in hun hoofd hen iets proberen te zeggen. Door met een hulpverlener te praten over de stemmen, kunnen ze achterhalen wat de betekenis is. Hier is zelfs een speciale interviewmethode voor ontwikkeld.

Psychiater Dirk Corstens vertelt in dit interview hoe hij met stemmenhoorders in gesprek gaat. Niet alleen de inhoud van de stemmen wordt besproken er wordt ook uitgebreid naar iemands voorgeschiedenis gekeken.

Hij ontdekte dat veel mensen met de stemmen in hun hoofd op dezelfde manier omgaan als met mensen in het dagelijks leven. Je kunt je voorstellen dat iemand enorm geholpen is als hij of zij leert assertiever om te gaan met anderen én dus ook met de stemmen.

Hoor je zelf stemmen? Met de Vragenlijst Opvattingen over Stemmen kun je aan de hand van 35 items je overtuigingen meten over het horen van stemmen, en je emotionele reacties daarop.

De boodschap van de stemmen vertalen

In therapie kun je leren herkennen dat wat de stemmen zeggen, vaak niet letterlijk genomen moet worden. Je leert als het ware de boodschappen te vertalen naar je persoonlijke omstandigheden. Voor de stemmenhoorder is dit vaak keihard werken en een emotioneel proces omdat ze aan de slag gaan met de inhoud van hun problemen.

Bekijk de animatie “Hoe ga je om met stemmen?”

Het horen van stemmen is voor iedereen anders. Sommige mensen horen één keer in hun leven een kortere periode een stem, anderen horen meerdere verschillende stemmen de hele dag door. Stemmen die onderling met elkaar praten, stemmen die behulpzaam of juist agressief zijn. Iemand die stemmen hoort hoeft niet psychotisch te zijn en iemand die psychotisch is, hoeft geen stemmen te horen. Psychosegevoelige mensen horen naar verhouding wel vaker stemmen dan mensen die niet psychosegevoelig zijn.

Er is inmiddels een wereldwijd netwerk opgericht van stemmenhoorders en hulpverleners; the hearing voices movement.

Achterdocht en stemmen

Mensen worden achterdochtig als ze een bedreigende gebeurtenis meemaken die ze niet begrijpen. Je kunt je voorstellen dat je achterdochtig wordt omdat je merkt dat er iets niet klopt als je stemmen hoort. Of als de stemmen dingen zeggen die je niet kunt plaatsen. Achterdocht is dan vaak een symptoom tijdens psychose. We noemen dit ook wel paranoia.

Kan je een gewoon leven leiden als je stemmen hoort?

De meeste stemmenhoorders leren met de stemmen in hun hoofd omgaan waardoor ze kunnen functioneren. De stemmen in hun hoofd hebben een plaats gekregen in het dagelijkse leven. Ze zijn de stemmen min of meer de baas. Wanneer dat (nog) niet zo is, kun je je voorstellen dat de aanwezige stemmen je doodmoe of heel bang maken.

Bij herstel hoort acceptatie, praten en contact. De meeste stemmenhoorders vinden het prettig om te praten en hun ervaring te delen met andere stemmenhoorders in stemmenhoordersgroepen.