Wanen zijn verkeerde denkbeelden over een bepaalde situatie. Er gebeurt iets en je trekt hier verkeerde conclusies uit en meestal ben je erg overtuigd van je gelijk. Wanen kunnen onderdeel uitmaken van een psychose.

Verschillende soorten wanen

Wanen en hallucinaties worden vaak in één adem met elkaar genoemd. Ze kunnen beide bij een psychose voorkomen als je het contact met de werkelijkheid bent verloren. Bij hallucinaties hoort, ziet, voelt, proeft of ruikt iemand dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Bij wanen komen de gedachten van iemand niet overeen met de werkelijkheid.

Mensen met wanen kunnen het besef van realiteit helemaal verliezen en allerlei ideeën ‘in hun hoofd halen’. Zo kunnen ze denken dat ze een belangrijke historische figuur of Jezus zijn en zijn ze niet van dit idee af te brengen.

Achtervolgingswaan – ervan overtuigd zijn dat je achtervolgd of afgeluisterd wordt.

Betrekkingswaan – ervan overtuigd zijn dat gebeurtenissen, mensen en voorwerpen een speciale betekenis voor je hebben.

Vervolgingswaan – je bedreigd voelen en achterdochtig zijn.

Grootheidswaan – geloven dat je een bepaald uitzonderlijk talent hebt of dat je een machtige positie bekleedt.

Somatische waan – geloven dat je allerlei ziektes hebt.

Jaloersheidswaan – ervan overtuigd zijn dat je partner ontrouw is.

In feite bestaan er heel veel verschillende soorten wanen. De overeenkomst is, dat iemand verkeerde conclusies verbindt aan gebeurtenissen. Ook hierin kun je weer onderscheid maken tussen denkbeelden die niet kloppen maar die best waar zouden kunnen zijn en denkbeelden die echt mijlenver van de realiteit af staan. In zo’n geval is het belangrijk om bij de omgeving na te gaan of bepaalde denkbeelden passen bij de culturele en sociale omgeving van iemand.

Achterdocht tijdens waan

Het is niet zo gek dat mensen die in een waan verkeren, achterdochtig zijn. Stel je maar eens voor dat je denkt dat je voortdurend wordt afgeluisterd of dat de teksten van een liedje op de radio een speciale boodschap voor jou bevat waar je iets mee moet doen. Omdat zij zich in een andere werkelijkheid dan hun omgeving bevinden, kunnen ze zich bedreigd, angstig of in de steek gelaten voelen.

Paranoia

Paranoia is een vorm van een achtervolgingswaan waarbij iemand het gevoel heeft in de gaten gehouden, achtervolgd of bedreigd te worden, zonder dat dit ook daadwerkelijk het geval is. Mensen die paranoïde zijn verkeren bijvoorbeeld in de waan dat hun huis wordt wordt bespioneerd, de telefoon wordt afgetapt en iemand (de buren/politie/onbekende) kwaadwillend is. Ook complottheorieën komen veel voor in combinatie met paranoia.
Paranoia is vaak in meer of mindere mate een onderdeel van een psychose, maar komt ook voor bij niet-psychotische aandoeningen. In sommige gevallen kan paranoia ook een gevolg zijn van een somatische of neurologische aandoening, waaronder de ziekte van Alzheimer.

Omgaan met iemand die waanvoorstellingen heeft

Mensen die waanbeelden hebben, kunnen – net als mensen die hallucineren – lastig zijn om contact mee te maken. In discussie gaan over het waarheidsgehalte van een waan is niet helpend, dit levert vooral ruzie op. Door vertrouwen te winnen en vooral te luisteren naar iemands verhaal en beleving kun je iemand overtuigen om hulp te vragen. Zorg dat iemand met heftige wanen niet alleen blijft: soms zoekt iemand in een waan situaties op die een gevaar voor henzelf of anderen kan opleveren.