Els is schrijver, blogger en ze werkt ook als schijftherapeute in bijberoep. Ze is eveneens redactrice voor Spiegel, het tijdschrift van UilenSpiegel vzw. Als hulpverlener met cliëntervaring wil ze vanuit beide ervaringen een brug vormen.

6 oktober 2021- 16u06 

Het regent, het giet. Ik kom kletsnat en net te laat binnen in Het Muntpunt in Brussel. Tot overmaat van de ramp blokkeert mijn GSM wanneer ik mijn Covid Safety Pass wil laten zien. Het is al begonnen, snel zoeken ze mijn naam in de lijst. Ik vermeld dat ik die ochtend nog bij de huisarts ben geweest en normaal gezien veilig ben. Blijkbaar kom ik geloofwaardig over: ik mag binnen, oef! Ik zoek met mijn ogen snel mijn vrienden en ga bij hen zitten. Ik ben nog op tijd voor het eerste gesprek. De eerste liedjes van Mira heb ik jammer genoeg gemist. Het is er warm, droog en er lijkt vanaf het prille begin een ongedwongen sfeer te hangen. Peter Dierinck interviewt vanavond vier auteurs die recent een boek uitbrachten rond het thema geestelijke gezondheid.

“Het blijft belangrijk dat psychiatrie zich blijft verwonderen over de gekwetste mens” – Marc Calmeyn

Het eerste gesprek is met psychiater Marc Calmeyn: depressie is niet alleen een lichamelijke ziekte, zegt hij, het is evenmin een hersenaandoening. Eigenlijk is het gewoon een menselijk iets dat de levenskracht en de vitaliteit van de mens aantast. Letterlijk en figuurlijk: “Het gaat niet meer”. Daarna verduidelijkt hij dat de antropopsychiatrie de mens centraal zet en beseft dat kwetsbaarheid onderdeel is van ons leven. Het gesprek blijft een theoretisch gegeven, maar de man heeft mij geprikkeld. Ik denk dat ik wel hou van die antropopsychiatrie, ik zie linken met de herstelvisie, ik ben benieuwd en wil meer weten. Tenslotte vertelt hij dat het belangrijk is dat de psychiatrie zich blijft verwonderen over de gekwetste mens en verduidelijkt hij het belang van filosofie hierin.

“Wat zou ik graag willen dat de psychiatrie een fijne warme plek was, waar mensen terecht kunnen voor steun, voor een gesprek, voor hulp”  – Laura De Houwer

Na de eerder theoretische inslag van het voorgaande interview, is een ervaringsgericht verhaal welkom. Dit neemt Laura De Houwer voor zich. Ze beschreef in het boek ‘Ik moest braaf zijn’ haar ervaring over veertig dagen opname in de psychiatrie. Ik heb het boek nog niet gelezen omdat ik schrik heb voor de confrontatie. Wat ze nu vertelt is, is dan ook bangelijk herkenbaar. Ik ben als cliënt ook ooit in de isoleercel beland, dat werd later trouwens afgedaan als een inschattingsfout en als ’toch niet nodig geweest’. Laura zegt ons dat ze haar verhaal eerder afgevlakt brengt omdat het anders niet lukt om erover te praten. Schrijvend kan ze er wel heel doorleefd over vertellen. Dat lijkt me logisch bij zo een gebeurtenis. Het is trouwens net door die afvlakking dat het mij zeer authentiek, oprecht en gruwelijk herkenbaar overkomt. Dit is wat zulke dingen met mensen doen. Je moet er afstand van kunnen nemen om het te kunnen vertellen. Het is ook duidelijk dat alle toehoorders enorm onder de indruk zijn, later hoor ik verbaasde reacties als “Dat dat nog steeds gebeurt!” Laten we hopen dat het ook de mensen bereikt die hier iets aan kunnen doen. Laura droomt ervan dat de psychiatrie een fijne, warme plek zou worden waar mensen echt terecht kunnen voor hulp en steun. 

De gesprekken worden muzikaal geïllustreerd door Mira. De zangeres zorgt ervoor dat in rake zanglijnen de sfeer op deze besprekingen met de bijhorende twijfels, angsten en verlangens prachtig wordt weergegeven. Dat doet ze integer en met veel intimiteit. “Moe, leeg, op, maar we gaan door, in onze contreien is dit hoe het hoort…” Wat zit er ongelooflijk veel herkenbaarheid in die tekst.

“Het is dus niet omdat de ervaring van de waanzin niet zegbaar is, dat het lijden niet hoorbaar is” – Leni Van Goidshoven

Dit namiddagprogramma beloofde nog veel goeds voor het avondprogramma. De verwachtingen waren hooggespannen en werden ook ingevuld. Peter Dierinck sprak met Leni Van Goidshoven. Ze schreef het boek ‘(on)gehoord‘ en neemt ons mee in ‘alternatieve vormen van communicatie.’ Het valt op dat van mensen die moeilijk spreken, vaak verondersteld wordt dat ze niets te vertellen hebben. Wanneer mensen niet in een zekere narrativiteit kunnen vertellen, luisteren we niet of toch veel minder naar hen. Enkel wie een verhaal op een coherente manier aan elkaar kan rijgen, wordt als volwaardig, betrouwbaar en (psychisch) gezond beschouwd. De waarde van een zelfverhaal wordt daaraan opgehangen. Dat slechts één opvatting over taal en verhaal als juist, goed of gezond wordt beschouwd, heeft natuurlijk verregaande gevolgen in het erkenning geven aan mensen die moeilijker of anders vertellen. Het is dus niet omdat de ervaring niet zegbaar is, dat het lijden niet hoorbaar is. Dat kwam bij mij wel binnen. Voelde ik me betrapt? Ik weet het niet, het zette me alleszins aan het denken.

“Voor mij zat iemand die het moeilijk had. Hoe vreemd zijn uitspraken ook waren, ze deden ertoe” – Stijn Vanheule

Na wederom een muzikaal intermezzo van Mira, wordt het gesprek met Stijn Vanheule gestart. Stijn Vanheule vertelt ons dat zijn boek ‘Waarom een psychose zo gek niet is‘ tot stand kwam omdat Brenda Froyen hem vertelde dat ze naar aanleiding van haar eigen psychose op zoek ging naar meer informatie en in zijn eerdere boek niet verder kwam dan bladzijde 2. Daarop besloot hij een boek te schrijven in een meer begrijpelijke taal. Het bevat verwijzingen naar literatuur, films, autobiografieën, persoonlijke verhalen van patiënten, schetst wat psychotische ervaringen precies zijn en hoe iemand die kan te boven komen. Tijdens dit gesprek legt hij het alleszins heel erg begrijpelijk uit. Hij vertelt ons ook over Mario. Mario was een cliënt van hem toen hij net was afgestudeerd. De dag dat hij bij Mario echt kon doordringen, was wanneer hij uitschoof over spekgladde tegels en Mario daarom met hem moest lachen, maar hem ook een handdoek aanreikte. Plots was hij als hulpverlener niet meer iemand die boven hem stond, maar iemand die net als Mario kon vallen, zelfs letterlijk.

Tot slot leest Axelle Vanderkempinck, theatermaakster, een collage van teksten uit schrijfateliers voor. Dat doet ze goed, de tekst is mooi en aangrijpbaar. De zaal luistert met ingehouden adem.
Mensen van Kaos schreven tijdens het gebeuren ook teksten op het raam, eveneens geschreven in schrijfateliers. Kaos is een organisatie die verband wil maken tussen kunst en psychiatrie.

Bedankt aan Te Gek!?, Het Muntpunt, Kaos, Mira en aan alle mensen die dit mogelijk gemaakt hebben

Meer informatie over psychose en depressie

Lees meer op de blogwebsite van Els Lambrecht