In het lijstje met de beste TV-series staat Ratched helemaal bovenaan in De Standaard Weekblad van 12 december 2020. ‘Serie van het jaar’ stelt de krant. ‘Prachtig, verrassend, inventief, en bevat meer goeie vrouwenrollen dan alle andere fictie van 2020 samen’ klinkt het. Ideaal om onze Corona-moeheid even te vergeten dus.

IJzersterk gemaakt is Ratched zeker.

Het mierzoete fifties sfeertje verleidt, en maker Evan Romansky zet de  verdorvenheid van de menselijke geest meesterlijk in scène. Maar toch heb ik er een probleem mee. Net zoals met de film Joker. Die kreeg eerder dit jaar 11 Oscar nominaties en verzilverde er twee. Ook Joker is beslist prachtig, verrassend en inventief gemaakt. Dit keer niet met een gestoorde verpleegster en haar krankzinnige patiënten in de hoofdrol, maar met een schizofrene man die wankelt tussen waan en werkelijkheid. Als geschifte clown doolt hij rond in New York, tot hij uiteindelijk dood en verderf zaait, zonder een greintje schuldgevoel te hebben. Daar zit mijn probleem.

Al die mooi ogende en spannende uren kijkplezier tonen elke keer het stereotype denkbeeld dat iemand met een ernstige psychiatrische problematiek gevaarlijk zou zijn voor zijn medemensen.

Dat is niet zo. Roekeloze autobestuurders of afgewezen liefdespartners maken aanzienlijk meer slachtoffers en zijn pakken dodelijker. Onderzoek naar extreme geweldenaars leert simpelweg dat psychiatrische aandoeningen niet frappant meer voorkomen bij hen. Ratched en Joker indoctrineren ons met de foutieve opvatting dat dit wél het geval zou zijn. Ze staan daarin niet alleen. Geregeld verschijnt een topfilm die ons dat doet geloven. Figuren als Hannibal Lecter in The Silence of the Lambs, John Doe in Seven, of Daniel Plainview in There will be Blood spelden ons hetzelfde verhaaltje op de mouw. Uiteindelijk nemen we dat vooroordeel al teveel voor waar aan en worden we bang van de schrikbeelden die we collectief eerst zelf creëerden.

Meer nog, indien er al een verband is tussen waanzin en geweld, dan gaat het bovenal een onverwachte richting uit.

Personen met een ernstige psychiatrische aandoening zijn met name opvallend vaak kop van jut voor de agressie van zogenaamd normale anderen. Ze hebben vier tot tien keer meer kans om slachtoffer te worden van misdaden en geweldpleging.

In alle geval, als je naar Ratched kijkt: vergeet niet om de stereotiepe beeldvorming over geweld en psychiatrie te doorprikken. In de tussentijd wacht ik geduldig op meer cinema en series die prachtig, verrassend en inventief in beeld brengen wat psychiatrische aandoeningen wél zijn.

Stijn Vanheule is professor psychoanalyse aan Universiteit Gent. Dit artikel is reeds verschenen in de Standaard van dinsdag 15 december 2020.