Jeroen Weermeijer is onderzoeker binnen het Centrum voor Contextuele Psychiatrie en werkt aan de klinische implementatie van de Experience Sample Methode. Met zijn onderzoek hoopt hij de behandeling van patiënten binnen de geestelijke gezondheidszorg verder te kunnen individualiseren.

Het verhaal van de cliënt

Psychische klachten ontstaan niet in isolatie maar in de interactie met een cliënt zijn of haar omgeving. Om ze te begrijpen (en te behandelen) moet een clinicus dus een goed beeld krijgen van de gedachten, gevoelens en ervaringen die voorkomen in het dagdagelijkse leven van zijn of haar cliënt. Tijdens een consultatie kan een clinicus hiervoor gebruik maken van klinische interviewmethodes. Echter, wat een cliënt vertelt is slechts een onnauwkeurige samenvatting van het volledige beeld. Dit komt omdat het menselijk geheugen niet perfect is, mensen zijn geen computers en vergeten dan ook weleens wat. Bovendien wordt datgene wat cliënten zich herinneren gekleurd door hoe ze zich voelen op het moment dat ze vertellen. Zo weten we dat mensen in een negatieve stemming vooral negatieve gebeurtenissen vermelden als hen gevraagd wordt om over het verleden te spreken. Door vroegere ervaringen van onbegrip kan een cliënt bovendien ook nog eens terughoudend zijn in het delen van zijn of haar verhaal.

Om een beter en vollediger zicht te krijgen op gedachten, gevoelens en ervaringen in het dagdagelijkse leven zou de clinicus dus eigenlijk meer moeten hebben dan enkel het verhaal dat wordt verteld achter de gesloten deuren van de therapiekamer. De ‘experience sampling methode (ESM)’ kan hierbij helpen. De ESM is een intensieve dataverzamelingstechniek waarbij deelnemers meermaals per dag via een signaal, bijvoorbeeld via een smartphone-notificatie, gevraagd worden om een vragenlijst in te vullen en dit gedurende meerdere dagen na elkaar. In deze vragenlijsten wordt gepeild naar gedachten, gevoelens en ervaringen op het moment dat ze voorkomen. Op die manier kan de clinicus informatie krijgen over de ervaringen en gevoelens van zijn cliënt zonder dat die informatie vervormd wordt door het geheugen of de actuele (gemoed)toestand van de cliënt. Data verzameld met de ESM worden binnen onderzoek dan ook gretig gebruikt voor het bestuderen van emoties, gedachten, gedrag, symptomen en effecten van medicatie.

ESM voor klinisch gebruik

Ondanks de voordelen, wordt de ESM nog niet op grote schaal gebruikt binnen de klinische praktijk. Een reden hiervoor is dat clinici vaak niet de tijd of middelen hebben om zinvolle informatie uit de grote hoeveelheid complexe ESM-data te halen. Zo bestaan er tot op de dag van vandaag nog geen richtlijnen voor clinici om op een ‘juiste’ manier met ESM-data om te gaan. Het is ook nog niet duidelijk welke gegevens nu juist relevant kunnen zijn voor een individuele cliënt. Daarnaast zijn er ook nog technische en juridische kwesties die het moeilijk of ‘eng’ maken om met ESM-data te werken. Een smartphone-app die persoonlijke data verzamelt dient bijvoorbeeld uitermate goed te zijn beveiligd.

Binnen mijn doctoraat probeer ik, samen met een team van experts, de ESM klinisch bruikbaar te maken. Hiervoor hebben wij het ‘Building Bridges’ project opgestart. Met dit project willen wij een ESM-feedback platform ontwikkelen waarop clinici de mogelijkheid krijgen om ESM-data te visualiseren op een gemakkelijke en gebruiksvriendelijke manier, zonder dat ze daarvoor zelf complexe statistische berekeningen moeten uitvoeren of zich zorgen moeten maken over zaken zoals privacy en databeveiliging. Wij hopen vervolgens dat clinici deze visualisaties gaan gebruiken om behandelingen meer te personaliseren. Voor een cliënt met wanen zou een clinicus bijvoorbeeld de waan-frequentie kunnen visualiseren in functie van een medicatieschema. In combinatie met wat de cliënt vertelt kan de clinicus dan evalueren of voorgeschreven medicatie al dan niet werkt voor zijn cliënt.

Gepersonaliseerde zorg

In ieder geval, en alvorens we overgaan tot ontwikkeling en implementatie van het feedback platform, moet er eerst duidelijkheid komen over wat technologisch mogelijk is, wat de wetgeving toelaat, en wat nuttig zal zijn in de praktijk. Voor deze kwesties organiseren we focusgroepen met clinici, bevragen we onderzoekers binnen en buiten Europa en voeren we complexe statistische analyses uit op al verzamelde ESM-data. Momenteel zijn we hier nog wel eventjes zoet mee, maar het zwoegen is het zeker waard als het kan bijdragen tot meer gepersonaliseerde en hopelijk betere zorg.

 Ben je zelf clinicus of onderzoeker en wil je bijdragen aan dit project? Neem dan zeker contact op met Jeroen (jeroen.weermeijer@kuleuven.be).

Het team van het Centrum voor Contextuele Psychiatrie onder leiding van Professor Inez Germeys verzorgt een tweewekelijkse blog over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap op het gebied van psychiatrie in het algemeen en psychose in het bijzonder. (www.ccp-leuven.be;  Center for Contextual Psychiatry; twitter: @ccp-leuven; @inezgermeys; @reskarlijn)